Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu
I) Genel Olarak
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu : Bankacılık Hukuku uygulamasında bankaların mevduat sahibi müşterilerine karşı sorumluluğu esastır. Zira, bankalar, özel kanunlar uyarınca kurulan ve kendilerine alanlarında çeşitli imtiyazlar tanınan, topladıkları mevduatı sahteciliklere karşı özenle korumak zorunda olan kuruluşlar olup, sahip oldukları bu vasıfları sebebiyle bankacılık işlemlerinin güvenilen tarafı konumundadırlar.[1]
Ancak, gerek banka ile mevduat sahipleri arasında imzalanan sözleşmeler gerekse de mevzuat hükümleri ve yargı içtihatları uyarınca mevduat sahiplerinin de bankaya karşı sorumlu olacağı haller bulunmaktadır. İşbu çalışma kapsamında, mevduat sahiplerinin bankaya karşı sorumluluğunu doğuracak temel hususlar aşağıda belirtilen başlıklar halinde incelenecektir.
a) Mevduat Tanımı ve Unsurları
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu , Mevduat kavramı Bankacılık Kanunu’nda yapılmış olup, kanundaki, “Mevduat, yazılı ya da sözlü olarak veya herhangi bir şekilde halka duyurulmak suretiyle ivazsız veya bir ivaz karşılığında, istendiğinde ya da belli bir vadede geri ödenmek üzere kabul edilen parayı ifade etmektedir.” şeklinde tanımlanmaktadır. Mevduat temelde 4 unsurdan oluşmaktadır;[2]
- Bir miktar paranın varlığı,
- Paranın yetkili bir kuruluşa yatırılması,
- Paranın saklanmak üzere veya ödünç olarak bırakılması,
- Mevduat kabul işleminin genele yönelik olması.
İşbu çalışma kapsamında mevduat sahibinin sorumluluğu, yalnızca konvansiyonel bankalar değil, katılım bankalarındaki hesap sahiplerini kapsayacak şekilde incelenecektir. Geniş anlamıyla, hesap sahibi banka müşterilerinin, müşterisi oldukları bankaya karşı sorumluluğu inceleme konusu olacaktır.
II) Bankacılık Kanunu m. 61 Kapsamında Mevduat Sahibinin Yükümlülükleri ve Sorumluluğu
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu, günümüz dünyasında bilgi ve teknoloji alanları hızlı bir şekilde gelişmekte ve bu durum bankacılık sektöründe de kendisini göstermektedir. Müşterilerine sundukları hizmet kalitesini arttırmak isteyen bankalar, internet ve mobil şube üzerinden birçok işlemin bankaya uğramaksızın müşteriler tarafından yapılabilmesine izin vermektedir.
Ancak, sağlanan bu kolaylığın getirmiş olduğu müşteri açısından bazı riskler de mevcuttur. Zira, internet ve mobil şubeye bazı kişisel bilgilerin kullanılması sonucu erişim sağlanabilmekte ve bu bilgilerin kötü niyetli üçüncü kişilerin eline geçmesi halinde müşteri zararına sonuçlar doğabilmektedir.
Gerçek veya tüzel kişilere ait kişisel bilgilerin yetkisiz kişilerce dolandırıcılık ve diğer suçlarda kullanılmak üzere ele geçirilmesi, iletilmesi, muhafazası veya kullanılması kimlik hırsızlığı olarak tanımlanmaktadır.[3] Kimlik hırsızlığı işlemi, çeşitli yöntemlerle yapılabilmekte olup, bu yöntemler aşağıda örnekleme yoluyla sayılmıştır.[4]
– SIM kart yenileme ve operatör değişikliği,
– Olta yöntemi,
– Klavye hareketleri yöntemi,
– Ekran kayıtları yöntemi,
– İstenmeyen elektronik posta,
– Kötü niyetli yazılım veya programlar,
– Casus yazılım,
– Sistem veya yazılım açıklarından faydalanma.
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu, Bankalar, mevduat toplama faaliyeti gerçekleştirmekte ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu m. 61 uyarınca, rehin, hapis, temlik ve takas hükümleri saklı kalmak kaydıyla, mevduat ve katılım fonu sahiplerine ödenmesi gereken tutarları ödemekten kaçınamaz. Bu çerçevede, bankaların, mevduat sahiplerinden toplamış olduğu tutarları misliyle iade etme yükümlülüğü bulunmakta ve bu husus mevduatın vazgeçilmez unsurunu oluşturmaktadır.[5]
Mevduat sahibine ait kişisel bilgilerin hukuka aykırı şekilde ele geçirilmesi sonucunda, internet bankacılığı üzerinden ilgili mevduatın yetkisiz üçüncü kişilerce ele geçirilmesi bankanın malvarlığına karşı bir haksız fiil oluşturmakta ve meydana gelen zarar bankanın malvarlığında gerçekleşmektedir.[6]
Bankaların her ne kadar mevduatı misliyle iade yükümlülüğü olsa da mevduat sahiplerinin de kişisel bilgilerini koruma yükümlülükleri mevcuttur. Mevduat sahibinin bu sorumluluğu bir yan edim niteliğinde olup, bu önlemler çeşitli şekillerde alınabilecektir.
İlgili önlemler, mevduat sahibinin internet veya mobil bankacılığa erişim sağladığı cihazlarda güvenlik önlemlerini alması, kişisel bilgilerini üçüncü kişilerin erişemeyeceği şekilde özenle saklaması, işlem sırasında sanal klavye kullanılması, anti-virüs uygulaması kullanılması, kendisine gelen bilinmeyen e-posta veya diğer araçlardaki link veya bağlantıları kullanmaması, kendisini banka görevlisi olarak tanıtan kişilerle bu bilgileri paylaşmaması olarak sayılabilecektir.[7]
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu, mevduat sahibinin, internet veya mobil bankacılığa erişim için kullandığı kişisel bilgilerin üçüncü kişiler tarafından öğrenilmemesi için gerekli azami özen ve muhafaza yükümlülüğünü göstermesi gerekmekte olup, göstermemesi halinde, mevduat sahibi bankanın sözleşmeden doğan malvarlığını koruma yükümlülüğüne aykırı davranmış olacaktır. Bu durumda, mevduat sahibi, borcunu gereği gibi etmemiş olacak ve bankaya karşı 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu m. 112 bağlamında sorumluluğu doğacaktır.[8]
III) Çek Kanunu Uyarınca Çeklerin Kanuni Karşılık Bedellerine İlişkin Sorumluluk
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu, Çeklere ilişkin temel düzenlemeler 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanununda yapılmıştır. Çek bir ödeme aracı olup, çek muhatabının bir banka olması zorunludur.[9] Bu bağlamda, çeklerin bankalar tarafından bastırılması ve yine ödeme için bankalara süresi içerisinde ibraz edilmesi gerekmektedir. Çeklerin ödenmesine ilişkin bankaların yükümlülüğü hesapta bulunan tutarın miktarına göre değişmektedir.
Çek Kanunu m. 3’te bankaların çeklere ilişkin ödeme yükümlülükleri belirlenmiştir. Çek tutarının hesapta bulunması halinde ilgili çek tutarı mevduat hesabı sahibi müşteri hesabından yetkili hamile ödenecektir. Ancak, hesapta hiçbir tutar bulunmamakta ise, bankalar tarafından kanuni sorumluluk tutarı olarak 2020 yılı itibariyle 2.225-TL ödenmektedir.
Çek hukuku bağlamında, bankaların ödemekle yükümlü oldukları kanuni sorumluluk tutarı, Çek Kanunu m. 3/3 uyarınca muhatap banka ile müşteri arasında yapılan bir gayrinakdi kredi sözleşmesi hükmündedir. Banka ile hesap sahibi keşideci arasında bir gayrinakdi kredi ilişkisinin kabulü, muhatap bankanın keşideci için çek hamiline bir garanti vermesi şeklinde anlaşılacaktır.[10]
Diğer bir ifade ile, hesapta herhangi bir tutar bulunmasa dahi, geçerli ve süresi içinde ibraz edilmiş bir çeke ilişkin muhatap banka kanuni sorumluluk tutarını hamile ödemekle yükümlü olacak ve bu tutar muhatap banka tarafından mevduat sahibi müşteriden rücu edilmek suretiyle tahsil edilecektir.
Açıklanan bu ilişki uyarınca, karşılıksız çeklere ilişkin ödenen kanuni sorumluluk tutarı açısından, hesap sahibi keşidecinin bankaya karşı kanundan kaynaklanan sorumluluğu doğacaktır.
IV) Teminat Mektuplarında Kontragaranti Sorumluluğu
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu, teminat mektupları niteliği gereği gayrinakdi kredi sözleşmeleridir. Teminat mektupları, üçüncü kişi olan mektup muhatabına karşı teminatı amaçlayan garanti sözleşmeleri olarak nitelendirilmekte olup, muhatap ile lehtar arasındaki temel ilişkiden bağımsız bir şekilde lehtarın belli bir riski garanti edilmektedir.[11]
Mevduat Sahiplerinin Bankaya Karşı Sorumluluğu, teminat mektubu düzenlenmesi, temelde banka ile mektup muhatabı arasında kurulan bir ilişkidir. Bu ilişki uyarınca, bankanın teminat mektubunu tazmin etme yükümlülüğü yalnızca anılan mektup muhatabına karşı olmaktadır. Banka ile mektup lehtarı arasındaki ilişki ise belirli bir komisyon karşılığında[12] lehtarın riskinin üstlenilmesidir. Teminat mektubu ilişkisinde, fiili garanti edilen mektup lehtarının edimini yerine getirmemesi halinde, mektup muhatabı süresi içinde ve usulüne uygun olarak tazmin talebinde bulunması halinde, bankanın mektubu tazmin borcu doğacaktır.
Teminat mektubu, talepte bulunan müşteri lehine veya talimatı ile üçüncü kişi lehine düzenlenebilmekte olup,[13] bankalar, bu ilişkinin teminatı olarak genellikle lehine mektup düzenlenen veya üçüncü kişi lehine mektubun düzenlenmesi talebinde bulunan müşterisinden kontrgaranti almaktadır. Bankaların verdiği teminat mektubu nedeniyle, lehtara rücu hakkı kontrgarantiye dayanmaktadır.[14]
Kontrgaranti uyarınca, mektup lehtarı olan müşterinin riski kapsamında banka tarafından ödenen tutarlar, alınan diğer teminatlar saklı kalmak koşuluyla, müşteriye rücu edilmekte ve ilgili tutarlar müşteriden tahsil edilmektedir.
Av. Mehmet Said SARIBAŞ
info@saribasakbaba.av.tr
KAYNAKÇA
-Açıkgöz, Osman, Kişisel Verilerin Hukuka Aykırı Şekilde Elde Edilmesi ve İnternet Bankacılığında Kullanılması Sonucu Malvarlığı Zarara Uğratılan Bankaya Karşı Mevduat Sahibinin Hukuki Sorumluluğu, MÜHF – HAD, C.22, S.1, s. 389-429.
-Akgün, Aliye, Mevduat Sözleşmeleri, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2018.
-Battal, Ahmet, Güven Kurumu Nitelendirmesi Işığında Bankaların Hukuki Sorumluluğu, Ankara, 2001.
-Reisoğlu, Seza, Bankacılık Kanunu Şerhi, Son Değişikliklerle Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, C.1, Ankara, 2015.
-Reisoğlu, Seza, Çek Hukuku, Ankara, 2011.
-Reisoğlu, Seza, Banka Teminat Mektupları ve Kontragarantiler, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, 2003.
DİPNOT
[1] Battal, Ahmet, Güven Kurumu Nitelendirmesi Işığında Bankaların Hukuki Sorumluluğu, Ankara, 2001, s. 106.
[2] Akgün, Aliye, Mevduat Sözleşmeleri, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2018, s. 12-16.
[3] Açıkgöz, Osman, Kişisel Verilerin Hukuka Aykırı Şekilde Elde Edilmesi ve İnternet Bankacılığında Kullanılması Sonucu Malvarlığı Zarara Uğratılan Bankaya Karşı Mevduat Sahibinin Hukuki Sorumluluğu, MÜHF – HAD, C.22, S.1, s. 395.
[4] Yöntemlere ilişkin detaylı bilgi için bkz; Açıkgöz, s. 396-401.
[5] Reisoğlu, Seza, Bankacılık Kanunu Şerhi, Son Değişikliklerle Gözden Geçirilmiş İkinci Baskı, C.1, Ankara, 2015, s. 264. (BANKACILIK KANUNU ŞERHİ C.1)
[6] Açıkgöz, s. 408.
[7] İlgili önlemlere ilişkin detaylı açıklamalar için; Açıkgöz, s. 414-421.
[8] Açıkgöz, s. 424-425.
[9] Reisoğlu, Seza, Çek Hukuku, Ankara, 2011, s. 111. (ÇEK HUKUKU)
[10] Reisoğlu, ÇEK HUKUKU, s. 258.
[11] Reisoğlu, Seza, Banka Teminat Mektupları ve Kontragarantiler, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, 2003, s. 36. (TEMİNAT MEKTUPLARI)
[12] Reisoğlu, TEMİNAT MEKTUPLARI, s. 357.
[13] Reisoğlu, TEMİNAT MEKTUPLARI, s. 357.
[14] Reisoğlu, TEMİNAT MEKTUPLARI, s. 357.
