Sermaye Piyasası Araçları
Sermaye piyasası araçlarının ihracının konusunu ve bu ihraç kapsamında çıkarılacak olan izahnamenin temelini sermaye piyasası araçları oluşturmaktadır. Sermaye piyasası araçlarının neler olduğu Sermaye Piyasası Kanununda sayılmıştır. Bu madde uyarınca, menkul kıymetler, türev araçlar ve yatırım sözleşmeleri ile Sermaye Piyasası Kurulu tarafından bu kapsamda olduğu belirlenen diğer sermaye piyasası araçları olarak tanımlanmıştır. (SerPK m. 3/1-ş)
Sermaye piyasası araçlarının halka arz edilebilmesi veya borsada işlem görebilmesi için izahnamenin hazırlanması ve bu izahnamenin SPK tarafından onaylanması zorunluluk arz etmektedir. (SerPK m. 4) Sermaye piyasası araçları halka arz edilmez ise, burada izahname yerine ihraç belgesi hazırlanmalı ve SPK tarafından bu ihraç belgesinin onaylanması gerekmektedir. (SerPK m. 11)
Bu çerçevede Sermaye Piyasası Araçları şu şekilde tanımlanabilir:
1) Menkul Kıymetler
Menkul kıymetlerin tanımı Sermaye Piyasası Kanununda yapılmıştır. Buna göre; para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere; paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikaları, borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikaları menkul kıymetleri oluşturmaktadır. (SerPK m. 3/1-o) Çek, bono ve poliçe, kısa vadeli para piyasası araçları olduğundan dolayı menkul kıymetler kapsamında yer almamaktadır.
Sayılan bu menkul kıymetler dışında Sermaye Piyasası Kurulu’na, yayınlayacağı tebliğlerle yeni menkul kıymetler oluşturma yetkisi de Kanun kapsamında verilmiştir.
2) Türev Araçlar
Türev araçlar, ayrı bir piyasa olan türev araçlar piyasasında işlem gören vadeli işlem sözleşmeleridir. Bu araçlar, risk yönetimini kolaylaştıran, gelecek fiyatları öngörülebilen, şirketlerin sermaye edinmesini sağlayan ve geleceğe yönelik karar alınmasında yardımcı olan araçlardır.[1] Bir varlığın mülkiyeti el değiştirmeksizin bu varlığa ilişkin hak ve yükümlülüklerin ticaret sahasına sunulmasını sağlayan türetilmiş araçlar olarak da tanımlanabilir.
Türev araçların kapsamını nelerin oluşturduğu Sermaye Piyasası Kanununda sayılmıştır. Buna göre;
“Türev araçlar: Aşağıda sayılan veya Kurulca bu kapsamda olduğu belirlenen diğer türev araçları:
1) Menkul kıymetleri satın alma veya satma veya birbirleri ile değiştirme hakkı veren türev araçları,
2) Değeri, bir menkul kıymet fiyatına veya getirisine; bir döviz fiyatına veya fiyat değişikliğine; faiz oranına veya orandaki değişikliğe; bir kıymetli maden veya kıymetli taş fiyatına veya fiyat değişikliğine; bir mal fiyatına veya fiyat değişikliğine; Kurulca uygun görülen kurumlarca yayınlanan istatistiklere veya bunlardaki değişikliğe; kredi riski transferi sağlayan, enerji fiyatları ve iklim değişkenleri gibi ölçüm değerleri olan ve bu sayılanlardan oluşturulan bir endeks seviyesine veya seviyedeki değişikliğe bağlı olan türev araçları, bu araçların türevlerini ve sayılan dayanak varlıkları birbirleri ile değiştirme hakkı veren türevleri,
3) Döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca belirlenecek diğer varlıklar üzerine yapılacak kaldıraçlı işlemleri ifade eder.” (SerPK m. 3/1-u)
Bu kapsamda, sayılan üç grup türev araç haricinde, SPK tarafından türev araç olduğu belirlenen diğer araçlar da bu grupta değerlendirilecektir.
3) Yatırım Sözleşmeleri
Yatırım sözleşmelerinin Sermaye Piyasası Kanununda sermaye piyasası araçlarından biri olarak kabul edildiği görülmektedir. Ancak, bu araçlara ilişkin bir tanımlama yapılmamıştır. Yatırım sözleşmeleri düzenlemesi ile özel olarak Kanun’da tanımlaması yapılmayan bir işlemin niteliği açısından sermaye piyasası aracı olarak kabul edilmesine imkân sağlanmıştır. Bir sermaye piyasası aracı menkul kıymet ve türev araç niteliğinde değilse ve sermaye piyasasında işlem görüyor ve alınıp satılabiliyorsa, bunlara yatırım sözleşmeleri adı verilmektedir.[2]
Yatırım sözleşmesinin varlığı için; bir para yatırımı, müşterek bir teşebbüs, kâr elde etme ümidi ve üçüncü kişilerin veya program organizatörlerinin çabaları olmak üzere dört unsur gereklidir. Kendisine finansal bir dönüş ümit eden yatırımcının bu parayı kendisinin yatırması gerektiği hâlde paranın nakit nitelikte olmasına gerek yoktur, nakit yerine kullanılabilecek varlıkların ya da hızlıca nakde çevrilebilecek değerlerin yatırılması da mümkündür.[3]
Av. Mehmet Said SARIBAŞ
info@saribasakbaba.av.tr
[1] İslamoğlu, G., s. 54
[2] İslamoğlu, G., s. 55; aynı yönde bkz: Adıgüzel, B. 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda Sermaye Piyasası Aracı Kavramı, TFMHD (2017), C.3, S.1, s.5.
[3] İslamoğlu, s. 55-56; aynı yönde bkz; Adıgüzel, s. 5.
