BANKA GARANTİ SÖZLEŞMESİ TARAFLARI
Banka garanti sözleşmesi taraflarına ilişkin olarak URDG kapsamında yapılan adlandırmalar ile Türk Hukukunda yapılan adlandırmalar farklılık göstermekte olup, bu uyumsuzluğun açığa kavuşturulması ve kavram karmaşasından kaçınmak için ilgili açıklamaların yapılması gerekmektedir.
Türk Hukukunda garanti veren bankaya “garantör”, kendisine hitaben garanti verilen kişiye “muhatap” ve banka müşterisi olarak lehine garanti verilen borçluya ise “lehtar” -lehine garanti verilen kişi- denilmektedir.[1]
ICC kuralları bağlamında URDG 758 sayılı broşürde, banka garanti sözleşmesi tarafları; garanti veren bankaya “garantör”, bankadan garanti talebinde bulunan “amir” ve borçtan sorumlu olan taraf olması halinde “lehtar”, garanti alan “muhatap” ve olarak sınıflandırılmaktadır.[2]
İşbu çalışmamız kapsamında, URDG 758 bağlamındaki terminoloji esas alınacak olup, Türk Hukuku bağlamında kullanılan terminoloji uyarınca açıklama yapılmayacaktır.
- a) Garantör (Garanti Veren)
Banka garanti sözleşmelerinde garanti veren taraf banka olup, banka bu garantiyi müşterisinin talebi üzerine, belirtilen koşullar ve şartlara uygun olarak düzenlemektedir. Burada banka, müşterisi ile garanti alacak olan kişi arasındaki temel hukuki ilişkiye istinaden banka garantisini düzenlemektedir. Banka, teminat mektubu ilişkisinde garanti sözleşmesinin borçlu kısmını oluşturmaktadır.
Garantör banka ile kendi müşterisi amir arasındaki ilişkinin temeli banka kredi sözleşmesine dayanmaktadır. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu madde 48’de kredi ve kredi sayılan işlemler sayılmakta olup, bunların başında nakdi ve gayrinakdi krediler gelmektedir.
Nakdi krediler bankaların müşterilerine nakit ödemek suretiyle kullandırdığı kredilerdir.[3] Bankacılık Kanunu madde 48’de sayılan ve/veya özel düzenlemelerle zikredilen Türk Lirası, döviz, döviz endeksli nakit krediler, altın, gümüş, platin kredileri, tüketici kredileri, konut kredileri, vadesi geçmiş nakdi krediler ve tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler nakdi kredi olarak sayılabilecektir.[4]
Gayrinakdi kredilerde banka, satın alma gücünü, kredi alanın üçüncü kişiye karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu bir borcu ifa etmemesinden doğan riski üstlenmeyi taahhüt etmek suretiyle devretmektedir.[5] Bu kredi türünde, kredi alan üçüncü kişiye karşı yükümlülüğünü yerine getirmediği takdirde, banka üçüncü kişinin uğramış olduğu zararını karşılamaktadır. Gayrinakdi krediler başlıca, teminat mektubu verilmesi, kefalet kredisi, aval ve kabul kredisi, akreditif kredisi olarak sayılabilir.
Banka garanti sözleşmesi, üçüncü kişi olan muhataba karşı teminatı amaçlayan gayrinakdi kredisi olmak üzere garanti sözleşmeleri olarak nitelendirilmekte olup, muhatap ile amir arasındaki temel ilişkiden bağımsız şekilde amirin belirli bir riski garanti edilmektedir.[6]
Görüldüğü üzere, bankalar kendilerine tanınan yetkiler çerçevesinde akdettikleri garanti sözleşmesinin borçlusu olarak yer almaktadırlar. Yukarıda anılan gayrinakdi kredi ilişkisi tamamen bankanın müşterisi ile müşterinin kendisi arasında hüküm doğurmaktadır. Bankaların kendi borcu için teminat mektubu vermesi hukuki bir sonuç doğurmamakta olup, bir garanti sözleşmesi niteliğinde kabul edilmeyecektir.[7]
Teminat mektubu uygulamasında, bankalar müşterileri lehine gerek yurt içinde gerekse de yurt dışında bulunan muhataplara hitaben kendi müşterisi lehine gayrinakdi kredi açarak teminat mektubu düzenlemekte ve banka kendi müşterisinin iş, fiil, eylem veya herhangi bir yükümlülüğünü ilgili muhataplara karşı taahhüt etmektedir.[8] Verilen bu taahhüt ile birlikte banka garanti veren sıfatını haiz olmakta ve muhataba karşı teminat mektubunda belirtilen şartlar çerçevesinde sorumlu olmaktadır.
- b) Muhatap (Garanti Alan)
URDG 758 madde 2 uyarınca muhatap “lehine garanti verilen kişi” olarak tanımlanmaktadır. Muhatap, kendisine hitaben banka tarafından teminat mektubu düzenlenen gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlanabilecektir. Muhatap hem lehtar ile yapılan temel sözleşmenin hem de banka ile yapılan garanti sözleşmesinin tarafıdır.[9]
Muhatap hem temel borç ilişkisinin hem de teminat mektubunun alacaklısı konumunda olan kişidir.[10] Burada muhatap sıfatını herhangi bir gerçek veya tüzel kişi taşıyabilir. Muhatabın belirlenmesi, teminat mektupları açısından önem taşımaktadır. Zira, teminat mektubu muhatabı tazmin veya süre uzatım talebinde bulunabilmektedir. Bu durumda, muhatabın şüpheye yer vermeyecek şekilde tespit edilmesi ve bankanın da teminat mektubunu muhatabı açık ve net olacak şekilde düzenlemesi gerekmektedir.
Teminat mektuplarının muhatabı tek bir gerçek veya tüzel kişi olabileceği gibi birden fazla kişi de olabilecektir. Bu şekilde bir teminat mektubu düzenlenmesinde hukuken bir sakınca bulunmamaktadır. Ancak, birden fazla muhatabı olan bir teminat mektubuna ilişkin taleplerin müşterek mi münferiden mi yerine getirilebileceğine kayıtların teminat mektubu metnine yazılması uygun olacaktır. Böyle bir kayıt düşülmemesi halinde, tazmin, süre uzatım, ibra veya diğer her türlü talebin tüm muhataplar tarafından yerine getirilmesi gerekecektir.[11]
- c) Amir (Lehtar) (Garanti Talebinde Bulunan)
URDG 758 madde 2 bağlamında lehtar “garantide, garantinin dayandırıldığı temel borç ilişkisi altındaki yükümlülüğünün garantiyle desteklendiği belirtilen taraf” olarak tanımlanmış olup, teminat mektubu bağlamında lehtar doğrudan sözleşmeye taraf değildir. Lehtar, teminat mektubu ilişkisinin doğumuna sebep olan temel ilişkinin borçlusu, garanti veren bankadan kendi fiilini ifa edeceğinin teminat altına alınmasını, lehine güvence verilmesini talep eden taraf olarak tanımlanmaktadır.[12]
Banka müşterisi olan lehtarın talebi üzerine banka, müşterisi lehine gayrinakdi kredi limiti oluşturmakta ve güvenilir kurum olarak banka tarafından muhatabın temel borç ilişkisinden doğan/doğacak alacağı teminat altına alınmaktadır.[13] Lehtarın, teminat mektubu düzenlenmesi açısından önemi, bankanın muhataba teminat mektubundan doğan bir ödeme yapması halinde söz konusu olacaktır. Zira, banka, gayrinakdi kredi ilişkisi bağlamında ödemiş olduğu tutarlara ilişkin olarak lehtara -varsa başka kontrgaranti verene- başvurabilecektir.
Lehtar bir kişi olabileceği gibi birden fazla kişi olarak da gösterilebilir. Bu durumda, banka anılan lehtarlardan birinin taahhüdünü yerine getirmediğinin muhatap tarafından bildirilmesinin tazmin açısından yeterli olup olmadığının teminat mektubu metnine yazılması daha uygun olacaktır. Aksi takdirde, tüm lehtarlar açısından bir ihlal söz konusu olduğunda muhatabın tazmin talebinde bulunabileceğinin kabulü gerekir.[14] Ayrıca, banka her bir lehtar için sorumlu olacağı oranı belirtebilecek olup, bu oranlar bağlamında sorumluluğu doğacak ve riski belirleyebilecektir.[15]
- d) Kontrgarantör
URDG 758 madde 2 uyarınca kontrgarantör “bir garantör veya diğer bir kontgarantör lehine, kendi hesabına hareket eden tarafı da içeren, bir kontrgaranti düzenleyen taraf” olarak tanımlanmaktadır. Kendisinden teminat mektubu düzenlenmesi talep edilen banka, lehtardan veya amirden bir güvence almaksızın teminat mektubu düzenlememektedir. Bu kapsamda, doğrudan teminat mektubu ilişkilerinde lehtar veya başkaca üçüncü kişilerin fiilleri taahhüt edilmekte ise, banka bu kişilerden de kontrgaranti talep etmekte ve kendisini güvence altına almaktadır.[16]
Uluslararası uygulama bağlamında, dolaylı teminat mektubu ilişkisinde, muhatap, teminat mektubunun kendi ülkesindeki bir bankadan düzenlenmesini talep edebilmektedir. Bu durumda, lehtar (amir) kendi bankasına başvurmakta olup, muhatabın talep etmiş olduğu ülkedeki bir bankadan teminat mektubunun düzenlenmesi için kontrgaranti düzenlenmesini talep etmektedir. Asıl garanti, muhatabın ülkesindeki banka tarafından verilmekte olup, garantör banka bu banka olmaktadır. Burada, kredi veren olarak asıl garanti veren banka, krediyi lehtara (amire) değil, kontrgaranti veren lehtarın bankasına açmaktadır. Lehtarın (amirin) başvurmuş olduğu amir banka, garantör bankaya kontrgaranti vererek garanti borcunu teminat altına almaktadır. [17] Bu halde, lehtarın talepte bulunmuş olduğu ilk banka, yabancı ülkedeki garantör bankaya kontrgaranti vermekte olup, ilk bankanın teminat mektubundaki rolü kontrgarantör bankadır. İkinci banka ise, garantör banka olarak addedilmektedir.[18]
Uluslararası düzenlenen teminat mektubu ilişkilerinde, iki banka olabileceği gibi ikiden fazla bankanın da sürece dahil olması mümkündür. Zira, uluslararası bankacılık uygulamasında bankaların farklı ülkede yer alan bazı bankalar ile anlaşması bulunmakta olup, muhabir bankalar aracılığı ile işlemlerini gerçekleştirmektedirler.
[1] Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Ankara, 2003, s. 25.
[2] Garantör karşılığı olarak “Guarantor” ifadesi; Amir karşılığı olarak “Instructing Party” ifadesi; Lehtar karşılığı olarak “Applicant” ve Muhatap karşılığı olarak “Beneficiary” ifadesi kullanılmaktadır. Tanımlamalar hakkında detay için URDG 758 madde 2 Tanımlar (Definitions).
[3] Yaşar Alıcı, Bankacılık Kanunu Şerhi, Cilt I, 2. Baskı, İstanbul, Mayıs 2017, s. 694.
[4] Seza Reisoğlu, Bankacılık Kanunu Şerhi Cilt 1, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Ankara, 2015, s. 881-929.
[5] Başak Şit, Türk Hukukunda Banka Kredisi Kavramı ve Buna Bağlanan Sonuçlar, Doktora Tezi, Ankara, 2010, s. 116.
[6] Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, 2003, s. 36.
[7] Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, 2003, s. 90.
[8] Ekici ve Durukanoğlu, s. 109.
[9] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 61.
[10] Canbolat, s. 17; Doğan, s. 62.
[11] Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, 2003, s. 92.
[12] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 61.
[13] Canbolat, s. 75-76.
[14] Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, 2003, s. 98.
[15] Seza Reisoğlu, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara, 2003, s. 99.
[16] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 63.
[17] Ekici, Durukanoğlu, s. 110-112.
[18] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 63.
Yıl: 2024
Uygulama: Banka garanti sözleşmesi tarafları
Avukatlar: Mehmet Said SARIBAŞ & Bilal AKBABA
İletişim: info@saribasakbaba.av.tr
Web site: saribasakbaba.av.tr
