BANKA GARANTİ SÖZLEŞMELERİ HUKUKİ NİTELİĞİ
Banka Garanti Sözleşmeleri Hukuki Niteliği : Teminat mektupları veya banka garanti sözleşmeleri karşılaştırmalı hukukta ve Türk Hukukunda pozitif düzenlemelere direk konu olmamış ve sözleşme serbestisi uyarınca uygulama içerisinde süreç ilerlemiştir.[1] Konumuz açısından temel düzenleme olan 325 sayılı “Akdi Garantiler için Birörnek Kurallar”, 458 sayılı “Talep Garantilerine İlişkin Birörnek Kurallar” ve URDG 758 kuralları kapsamında da teminat mektuplarının hukuki niteliği hususunda bir açıklık getirilmemiştir. Bu sebeplerle, teminat mektuplarının hukuki niteliği konusunda belirli görüşler savunulmuştur.
Teminat mektuplarının hukuki niteliğine ilişkin olarak çeşitli görüşler bulunmakla birlikte, tarafımızca işbu çalışma kapsamında kefalet sözleşmesi görüşü, garanti sözleşmesi görüşü, karma nitelikli sözleşme görüşü ve sui generis görüşü ele alınacaktır.[2]
- a) Kefalet Sözleşmesi Görüşü
Kefalet sözleşmesi, şahsi bir teminat olup, borçlunun borcunu ifa etmemesi halinde, bundan kişisel olarak sorumlu olacağını alacaklıya karşı taahhüt ettiği bir sözleşme olarak tanımlanmaktadır.[3] Karşılaştırmalı hukukta ve Türk hukukunda doktrin[4] ile eski Yargıtay kararlarında[5] önceden teminat mektuplarının kefalet sözleşmesi niteliğinde olduğu kabul edilmekteydi. Türk bankacılık uygulamasında, banka teminat mektuplarında “müşterek borçlu ve müteselsil kefil” ibaresi yer almakta, “ilk talepte ödeme kayıtları” içermekte ve bankanın ödemede bulunması rizikonun gerçekleşmesi şartına bağlıydı. Bu sebeplerle de banka teminat mektupları hukuki olarak kefalet sözleşmesi kabul edilmekteydi.[6]
Kefalet görüşü çerçevesinde; “Teminat mektubu resmi bir daireye, başka bir bankaya veya herhangi bir kimseye hitaben muayyen bir işin tayin edilen şartlar ve müddetler zarfında ifa edileceğini, aksi halde işi deruhte eden tarafın tazminat olarak ödenmesi lazımgelen muayyen bir meblağın Banka tarafından ödeneceği hakkında bir nevi kefaletnamedir.”[7] şeklinde tanım yapılmış ve kefalet görüşü benimsenmiştir.
- b) Garanti Sözleşmesi Görüşü
Banka teminat mektuplarının hukuki niteliğine ilişkin olarak öne sürülen diğer bir görüş ise garanti sözleşmesi görüşüdür. Bu görüşe göre, üçüncü kişinin fiili garanti veren banka tarafından garanti edilmekte olup, eğer fiili garanti edilen temel ilişkide borçlu üçüncü kişi edimini yerine getirmez ise, garanti veren garanti kapsamında bu zararı karşılamakla yükümlü olacaktır. Açıklanan bu sebeplerle, banka teminat mektupları garanti sözleşmesine yaklaşmaktadır.[8]
Kefalet ile garanti sözleşmesi arasında önemli bir fark bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi, temel ilişkiyle bağımlı mı temel ilişkiden bağımsız bir borç altına girilmesine göre tespit edilmekte olup; eğer temel ilişki ile teminat arasında bir bağlantı var ise kefalet sözleşmesinden, eğer bir bağımlılık bulunmuyor ise garanti sözleşmesinden bahsedilmesi gerekir. Teminat mektupları açısından ise, temel ilişkiden bağımsız ve ayrı bir borç altına girdiği kabul edilmektedir.[9]
Yargıtay’ın 13.12.1967 Tarih, E.1966/16 ve K.1967/7 sayılı ve 11.06.1969 Tarih, E.1969/4 ve K.1969/6 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararları[10] uyarınca banka teminat mektuplarının kefalet olmadığı ve garanti sözleşmesi niteliğinde olduğu yönünde karar vermiştir. Bu kararlardan sonra uygulamada banka teminat mektuplarının üçüncü kişinin fiilini taahhüt niteliğinde garanti sözleşmesi olarak görülmüştür.[11]
Garanti sözleşmeleri, teminatı amaçlayan garanti sözleşmeleri ve belli bir işe yöneltmeyi amaçlayan saf garanti sözleşmeleri olarak ayrıma tabi tutulmaktadır. Teminatı amaçlayan garanti sözleşmelerinde, garanti alan kişiyi bir işe yöneltmekten çok riske karşı teminat oluşturmak ilk plandadır. Yöneltmeyi amaçlayan saf garanti sözleşmeleri ise, garanti veren, garanti alanı belli bir davranışa yönlendirmek istemekte ve buna bağlı olarak da zararı taahhüt etmektedir.
- c) Karma Nitelikli Sözleşme Görüşü
Karma nitelikli sözleşme görüşüne göre, banka teminat mektuplarının hepsinin kefalet veya garanti sözleşmesi niteliğinde değerlendirilmesinin uygun olmayacağı ve belirli kıstaslar ile niteliğin tespitinin yapılmasının doğru olacağı ileri sürülmektedir. Bankanın taahhüdünün aslilik-ferilik üzerinden değerlendirilerek bir sonuca varılması gerektiği kabul edilmektedir.[12] Bu görüş uyarınca; banka, üçüncü şahsın borcunun varlığı, geçerliliği ve ifasının mümkün olup olmadığına bağlı olmaksızın teminat altına almış ise, garanti sözleşmesi, aksi durumda kefalet sözleşmesi niteliğinde olduğu kabul edilmektedir.[13]
- d) Sui Generis Görüşü
Bu görüş uyarınca teminat mektupları, kefalet ve garanti sözleşmeleri gibi teminat hukuku kapsamına dahil kendine özgü bir teminat akdidir.[14] Banka teminat mektuplarının kanunda düzenlenen hiçbir sözleşme ile tamamen uyuşmadığı, tek tarafa (banka) yükümlülükler yükleyen ve temel ilişki borçlusuna ise yalnızca bazı haklar verdiği kabul edilmektedir.[15]
- e) Talep Garantilerine İlişkin Birörnek Kurallar’ın Hukuki Niteliği
Milletlerarası Ticaret Odası (MTO), hukukun çeşitli alanlarında yeknesaklığı sağlamak adına düzenlemeler oluşturmuş olup, bunların hukuk kuralı olmadığı kabul edilmektedir.[16] MTO’nun yayınladığı birörnek kuralların hukuki niteliği konusunda birçok görüş bulunmakta olup, bu görüşler farklı temellere dayanmaktadır. Birörnek kuralların hukuki niteliğine ilişkin hukuk normu, örf-adet hukuku kuralı, ticari teamül, genel işlem şartları ya da sui generis hükümler olduğu savunulmaktadır.[17]
Birörnek kuralların hukuki niteliğine bakılmaksızın, birçok ülkede ticari hayatta esas alınan kurallar olup, ticari hayatta oldukça sık kullanılmaktadır. Teminat mektupları sözleşme serbestisi kapsamında geliştiğinden dolayı, URDG 758 kuralları ancak tarafların kabulü halinde geçerli olacaktır.[18]
[1] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 29.
[2] Benzer ayrımlar için bkz; İzzet Başara, “Banka Teminat Mektuplarının Hukuki Niteliği”, TBB Dergisi, Sayı 83, 2009, s. 307 vd. ve Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 30.
[3] Seza Reisoğlu, Türk Kefalet Hukuku, Ankara, 1964, s.1. (naklen İzzet Başara, “Banka Teminat Mektuplarının Hukuki Niteliği”, TBB Dergisi, Sayı 83, 2009, s. 307)
[4] Seza Reisoğlu, Garanti Mukavelesi, Ankara, 1963, s. 102 vd.; Atilla Sav, “Banka Teminat Mektuplarının Haczi”, Ankara Barosu Dergisi, 1967, S. 1, s. 48.
[5] Y. TD. 23.1.1968 T, E. 67/1558, K. 400, Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 30 dipnot 6 (naklen)
[6] Nami Barlas, Türk Hukuk Sisteminde Banka Teminat Mektupları, İstanbul, 1986, s.40.
[7] Ruhi Bakay, Banka Teminat Mektupları, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1954, s. 5; (naklen: Hilal Coşkun, Banka Teminat Mektuplarında İlgililerin Hak ve Borçları, Doktora Tezi, İstanbul, 2012, s. 13).
[8] Damla G. SONGUR – Çiğdem CEYLAN, “Banka Teminat Mektubu-Hukuki Niteliği ve Çeşitleri”, Uluslararası Antalya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 4, Aralık 2014, s. 153 ve s. 159.
[9] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 32.
[10] YİBK 11.06.1969 tarih ve E.1969/4 K.1969/6 (Resmi Gazete 03.10.1969, N.13317) ve 13.12.1967 tarih ve E.1966/16 K.1967/7 (Resmi Gazete 05.04.1968, N.12867)
[11] Bkz: ilgili kararlar _______ bölümünde detaylı olarak incelenmektedir.
[12] “..banka teminat mektuplarının hepsi kefalet veya hepsi garanti mukavelesi mahiyetindedir demek isabetli olmaz. Her somut vakıada … bir tasnif yapılmalıdır. … bankanın, yerine getirmesini garanti ettiği üçüncü şahsın borcunun muteberiyet ve mevcudiyetine ve ifasının mümkün olup olmamasına bağlı olmaksızın taahhüt altına girip girmediği tetkik edilmelidir; bankanın taahhüdü üçüncü şahsın borcunun muteberiyet ve mevcudiyetine bağlı değilse garanti taahhüdü olarak, aksi takdirde kefalet olarak tavsifi yerinde olur.” Detaylı açıklama için bkz; Haluk Tandoğan, Garanti Mukavelesi, Banka ve Ticaret Enstitüsü, Yayın No:16, Güzel İstanbul Matbaası, Ankara, 1959, s. 32.
[13] Nami Barlas, Türk Hukuk Sisteminde Banka Teminat Mektupları, İstanbul, 1986, s. 46.
[14] Akyazan, Sıtkı, “Tatbikatta Banka Teminat Mektuplarının Ortaya Çıkardığı Çeşitli Sorunlar”, BATİDER, C. VII, S. 3, 1974, s. 571. (www.lexpera.com) (erişim tarihi: 20/03/2022)
[15] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 34.
[16] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 36.
[17] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Nisan 2011, s. 35.
[18] Himmet Koç, Hukuki Açıdan Banka Teminat Mektupları, Ankara Üni. Hukuk Fakültesi Dergisi, 69(2), 2020, s. 574.
Yıl: 2024
Uygulama: Banka Garanti Sözleşmeleri Hukuki Niteliği
Avukatlar: Mehmet Said SARIBAŞ & Bilal AKBABA
İletişim: info@saribasakbaba.av.tr
Web site: saribasakbaba.av.tr
