BANKA GARANTİ SÖZLEŞMELERİNİN TARİHİ GELİŞİMİ

  1. a) Teminat Mektuplarının Uluslararası Alanda Tarihi Gelişimi ve Uygulaması

Banka Garanti Sözleşmelerinin Tarihi Gelişimi : Uluslararası ticari hayatta aktif olarak yer alan garanti sözleşmeleri ulusal veya uluslararası hukuklarda doğrudan düzenlenmemiştir.

Roma Hukuku’nda “Stipulatio”[1] ve “Promissio Indemnitatis”[2] şeklinde kurulan garanti sözleşmeleri banka garanti sözleşmelerinin temelini oluşturmaktadır.[3] Modern anlamda garanti sözleşmesi ilk defa 18. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkmıştır. Burada, şirketin hisselerini almak isteyen kişiler, doğrudan doğruya veya ortaklığa belirli bir kâr payı garanti edilerek hisse almaları teşvik edilmekte ve şirketin faiz ödemede temerrüde düşmesi ve iflasının önlenmesi amaçlanmaktadır. [4]

Alman Hukukçu Rudolf Stammler tarafından 1866 yılında yayımlanan “Garanti Sözleşmesi” isimli eserinde Fransa’da ortaya çıkan kâr payı garanti edilmesinin hukuki niteliği araştırılmıştır. Araştırma sonucunda da garanti sözleşmesinin bağımsızlığına ilişkin tespitler yapılmıştır.[5]

Uluslararası ticaretin süreç içerisindeki hızlı gelişimi sonucunda yerel hukukun getirdiği belirsizlikler ve yeknesak uygulama gereksinimleri sonucunda çeşitli uluslararası düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerden ilki 1978 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren ve ICC’nin 325 sayılı “Akdi Teminatlara İlişkin Bir Örnek Kuralları”dır. (ICC 325- Uniform Rules for Contract Guarantees) Bu kurallar, tazmin şartlarında yer alan güçlükler,[6] hiçbir zorlayıcılığı olmaması ve bankacılık uygulamasına ters düştüğü[7] için uygulama alanı bulamamıştır. Bu kurallardan sonra, 1992 yılında ICC’nin 458 sayılı “Talep Garantilerine İlişkin Birörnek Kurallar” kabul edilmiştir. (URDG-458) Bu kurallar, MTO-325’e göre daha geniş kapsamlı olup, UNCITRAL (Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu) tarafından onaylanmış ve FIDIC (Uluslararası Müşavir Mühendisler Federasyonu) tarafından kabul edilmiştir.[8] Son olarak ise, ICC tarafından 1 Temmuz 2010 yılında yürürlüğe giren 758 sayılı kurallar yayımlanmıştır. Bu kurallar ise, uluslararası bankacılık ve ticaret anlamında genel kabul görmüş olup, uygulamada sıkça rastlanır hale gelmiştir. Zira, Birleşmiş Milletler 05.07.2011 tarihinde, FIDIC 14.03.2012 tarihinde, Dünya Bankası ise, 26.06.2012 tarihinde bu kuralları kabul etmişlerdir.[9]

Fransa[10], Belçika[11] ve İsviçre[12] kıta Avrupası hukuk sistemine tabi olup, garanti sözleşmeleri uygulamasına Belçika’da hem bankacılık kurumları tarafından hem de gerçek veya tüzel kişiler tarafından düzenlenen garantiler açısından oldukça çok rastlanmaktadır. Ticari uygulamada, ödeme yükümlülüğüne ilişkin bankalardan bir garanti verilmesi talep edildiğinde çoğunlukla banka teminat mektubu olarak düzenlenmektedir.

  1. b) Teminat Mektuplarının Türkiye Hukukunda Tarihi Gelişimi

Türk hukukunda garanti sözleşmelerini düzenleyen özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Garanti sözleşmelerine ilişkin temel esaslar doktrin ve içtihatlar uyarınca ortaya konmaktadır.

Banka garanti sözleşmeleri, diğer bir ifadeyle, teminat mektupları, ilk defa 12.03.1927 tarih ve 1025 sayılı Kanun’un 1. Maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu’nca yürürlüğe sokulan 08.01.1928 tarih ve 6048 sayılı Kararname uyarınca uygulanmaya başlamıştır.[13] 1928 yılında düzenlenen teminat mektupları metinlerinde “kefil” ibaresi bulunmakta iken ve sonrasında yapılan metin değişiklikleriyle bankadan garanti veren olarak bahsedilmiştir.[14] Süreç içerisinde de teminat mektubu ve kefalet farkı ortaya koyulmuş ve ayrım yapılmıştır.[15] İlk yıllarda düzenlenen bu teminat mektuplarının kefalet niteliğinde olduğu kabul edilmekte iken, 1967 ve 1969 yıllarındaki Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları sonrasında bu tür garantilerin kefalet olmadığına karar verilmiştir.[16] Teminat mektubu uygulaması ilk zamanlarda kamu kurumları tarafından talep edilmekte iken, ilerleyen yıllarda çeşitli kamu ve özel kurumlarca da talep edilir hale gelmiştir.

Yıl: 2024

Uygulama: Banka Garanti Sözleşmelerinin Tarihi Gelişimi

Avukatlar: Mehmet Said SARIBAŞ & Bilal AKBABA

İletişim: info@saribasakbaba.av.tr

Web site: saribasakbaba.av.tr

 

[1] Stipulatio: Sözlü biçime uyruk, tek yanlı, dar hukuk davaları doğuran sözleşme. Bkz. Ejder Yılmaz, Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Yenilenmiş 4. Baskı, Ankara, 2010, s. 686; “Hukuki işlemlerde verilen söze, şahitliğe, büyük önem verdikleri anlaşılmakta olup, Stipulatio akdi sözlü şekle bağlı bir akit olarak ortaya çıkmış yazılı belgeye veya şahite ihtiyaç duymaksızın uygulanmıştır.” Bkz. Fırat KORKMAZ, Roma Hukuku’nda Stipulatio (Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2014, s. 109.

[2] Promissio indemnitatis: Herhangi bir hukuki muameleden kaynaklanan muhtemel zararın tazmin edileceğine dair üçüncü kişinin yaptığı taahhüt. Bkz Akın Ekinci ve Nihayet Durukanoğlu, Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Teminat Mektupları, Garanti ve Kontragarantiler, İstanbul, Legal Yayıncılık, 2016, s.32.

[3] Ekici ve Durukanoğlu, s. 31.

[4] Reisoğlu Seza, Garanti Mukavelesi, Ankara, 1963,  s. 39; Ekici ve Durukanoğlu, s. 31.

[5] Ekici ve Durukanoğlu s. 31.

[6] Özalp, Abdurrahman, Banka Teminat Mektuplarına İlişkin ICC Kuralları (2010 Revizyonu-URDG 758), Makaleler, Editör: Nuray Ekşi, İstanbul, Beta Yayınları, 2011, s. 3.

[7] Ekici ve Durukanoğlu, s. 35.

[8] Özalp, s.3.

[9] Ekici ve Durukanoğlu, s. 213.

[10] Louis de Longeaux. Ed. Yann Aubin, Louis de Longeaux, Jean-Claude Vecchiatto, International Bank and Other Guarantees Handbook:Europe, Chapter 8 France, The Netherlands, Wolters Kluwer, 2017, 218-219.

[11] Frédéric Heremans, Ed. Yann Aubin, Louis de Longeaux, Jean-Claude Vecchiatto, International Bank and Other Guarantees Handbook:Europe, Chapter 3 Belgium, The Netherlands, Wolters Kluwer, 2017, s. 61-62.

[12] Alexandre Both ve Tervel Stoyanov, , International Bank and Other Guarantees Handbook:Europe, Chapter 28 Switzerland, The Netherlands, Wolters Kluwer, 2017, s. 1240.

[13] Reisoğlu Seza, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Ankara, 2003, s. 21.

[14] Reisoğlu Seza, Banka Teminat Mektupları ve Kontrgarantiler, Ankara, 2003, s. 21-22.

[15] İleride işleneceği üzere …..

[16] YİBK 11.06.1969 tarih ve E.1969/4 K.1969/6 (Resmi Gazete 03.10.1969, N.13317) ve 13.12.1967 tarih ve E.1966/16 K.1967/7 (Resmi Gazete 05.04.1968, N.12867)