BANKA TEMİNAT MEKTUPLARININ VADE BAKIMINDAN TÜRLERİ

Banka Teminat Mektuplarının Vade Bakımından Türleri : Teminat mektubunun türleri açısından doktrinde[1] çeşitli ayrımlar yapılmış olup, işbu çalışmamızda bu ayrımlar üzerinden değerlendirme ve açıklamalar yapılacaktır. Teminat mektupları, bankacılık uygulamasında işin niteliği ve müşteri talebine göre vadeli ve vadesiz olarak düzenlenebilmektedir. Burada, esas olan husus teminat mektubunun geçerliliğine ilişkin bir süre sınırının koyulup koyulmamasıdır. Vadeli ve vadesiz teminat mektupları, doktrinde[2] çeşitli yerlerde süreli ve süresiz olarak da ifade edilmekte olup, işbu çalışmamızda vadeli-vadesiz olarak nitelendirilecektir. Bankaların düzenlemiş oldukları teminat mektuplarının süresi, sorumluluğun süre olarak tespiti açısından önemli olup, vadesiz ile vadeli arasındaki temel fark bu noktada ortaya çıkmaktadır.

  1. a) Vadeli Teminat Mektupları

Bankaların vermiş olduğu teminat mektubundan doğan sorumluluk belirli bir süre ile sınırlandırılmış ise, vadeli teminat mektubu olarak nitelendirilmektedir. Vadeli teminat mektuplarında garanti altına alınan riskin, teminat mektubu metninde öngörülen süre içerisinde gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Teminat mektubu metninde belirlenen risk süresi içerisinde gerçekleşmez ise bankanın belirlenen riskten dolayı bir sorumluluğu olmayacaktır.[3]

Vadeli teminat mektuplarında temel olarak Türk Hukuku uygulamasında 2 farklı dönem[4] bulunmakta olup, bu dönemlerde farklı yaklaşım ve değerlendirmeler mevcuttu. 1981 yılına kadar olan dönemde, iki görüş bulunmaktaydı. Birincisi, teminat mektubunun vadesinin dolmasıyla birlikte geçersiz olacağı, ikincisi ise, alacağın muaccel olmasından itibaren 10 yıl süreyle sorumlu olacağı şeklindeydi. Türkiye Bankalar Birliği bu dönemde, yabancı bankaların vadeli teminat mektubu talepleri açısından, Türk bankalarının 10 yıl gibi uzunca bir süreyle risk altına girmesini riskli görmüş ve risk düşümlerinin ancak iade veya ibraya kadar risk düşümü yapmaması yönünde karar almıştır. Ancak burada 1981 yılından sonra, 2486 sayılı Kanun uyarınca Eski Türk Borçlar Kanunu 110. maddesine (Yeni 6098 sayılı TBK madde 128/2) eklenen ikinci fıkra ile, belirli bir süre için yapılan üstlenmede, sürenin bitimine kadar üstlenene edimini ifa etmesi için yazılı olarak başvurulmaması halinde, üstlenenin sorumluluğunun sona ereceği kararlaştırılabileceği eklenmiştir. Güncel bankacılık uygulamasında ise, bankaların teminat mektubundan doğan sorumluluklarını süre konusunda sınırlamak için “İşbu teminat mektubu __/__/____ tarihine kadar geçerli olup, bankamıza bu tarihe kadar yazılı olarak başvurulmaması halinde geçersiz olacaktır.” şeklinde hükümler eklemektedirler.

Milletlerarası uygulamada, URDG 758’in “indirim ve sona erdirme” başlıklı 25. maddesinde “Sürenin dolması halinde” bankanın teminat mektubundan doğan sorumluluğunun sona ereceği düzenlenmiştir. Her ne kadar, bu şekilde bir düzenleme yer alsa dahi, URDG 758’in 34. maddesinde uygulanacak hukukun aksine düzenleme olmadığı sürece garanti verenin şubesinin veya ofisinin bulunduğu yer hukuku olacağı belirtilmiştir. Uygulanacak hukukta, teminat mektubunun hükümden düşmesi için URDG 758’den farklı bir düzenleme mevcut yer alabilir, bu durumda uygulanacak hukuk hükümleri öncelik kazanabilecektir. Türk Hukuku uygulamasında halinde, TBK 128/2 uyarınca bir ifade yer almıyorsa, belirlenen sürenin dolması ile garanti veren bankanın sorumluluğundan kurtulduğunu söylemek, bu düzenlemelerin emredici nitelikte olması sebebiyle, zor olacaktır.[5]

Vadeli teminat mektuplarında bankaların sorumluluğunun tespiti açısından uygulanacak hukukun önemi bulunmakta ve muhatap ile varsa ikinci bir bankadan teyit veya ibra almak suretiyle risk çıkışının yapılması daha uygun olacaktır.

  1. b) Vadesiz Teminat Mektupları

Teminat mektubu metninde mektubun geçerli olduğu süre belirtilmemiş veya açıkça vadesiz olduğu belirtilmiş ise bu mektuplar vadesiz teminat mektubu olarak nitelendirilmektedir. Bu mektuplarda, bankanın muhataba karşı sorumluluğu rizikonun gerçekleşmesinden zamanaşımı süresince muhataba karşı sorumlu olmaktadır.[6] Uygulamada, bankalar vadesiz teminat mektubu vermeyi tercih etmemektedirler. Zira, lehtardan alınacak kontrgaranti süresi ve bankanın risk düşümü için muhataptan açıkça ibra alınacaktır. Ancak, Devlet İhale Kanunu, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun uyarınca ve gümrük idareleri, mahkeme ile icra dairelerince talep edilen mektuplar vadesiz olarak talep edilmektedir.

Milletlerarası uygulama açısından ise, URDG 758’in “indirim ve sona erdirme” başlıklı 25. maddesinde “üzerinde vade belirtilmeyen garantilerin hükümden düşmesi” kısmı düzenlenmiştir. Bu maddenin c bendine göre, üzerinde vade belirtilmeyen garantilerin sona ermesi, ancak “vadeye ilişkin bir süre belirtilmemiş ise” ve/veya “sona erdirici bir olay belirtilmemiş ise” garanti ve kontrgarantilere uygulanabilecektir.[7] Bu düzenlemede belirtilen süre ise 3 (üç) yıl şeklindedir. Bu kapsamda, eğer URDG uyarınca belirtilen bir mektupta açık bir vade belirtilmiş ise, uygulanacak hukuk da göz önünde bulundurularak o süre uygulanacaktır. Eğer bir bir vade veya sona erdirici olay belirtilmemiş ise, düzenlendiği tarihten itibaren 3 (üç) yıl sonra hükümden düşecektir. Burada, tarafımızca dolaylı bir teminat mektubu ilişkisi var ise, kontrgarantör olan bankadan veya doğrudan teminat mektubu ilişkisi var ise, muhataptan sorumluluğun sona ermesine ilişkin ibra yazısı alınarak işlem yapılması en sağlıklısı olacaktır.

 

[1] Vahit Doğan, Banka TM, s. 75-99; Seza Reisoğlu, Banka TM, s. 142-159; Yaşar Alıcı, s. 764-768; Ekici-Durukanoğlu, s. 124-137.

[2] Süreli-Süresiz olarak nitelendirme için bkz. Ekici-Durukanoğlu, s. 124-127; Vahit Doğan, Banka TM, s. 95-98; Vadeli-Vadesiz olarak nitelendirme için Yaşar Alıcı, s. 766, Seza Reisoğlu, Banka TM, s. 153-158.

[3] Vahit Doğan, Banka TM, s. 96.

[4] 3’lü ayrım olarak 1969, 1981 ve günümüz ayrımı için bkz; Seza Reisoğlu, Banka TM, s. 153-158.

[5] Ekici-Durukanoğlu, s. 246-247.

[6] Hilal Coşkun, Banka Teminat Mektuplarında İlgililerin Hak ve Borçları, Doktora Tezi, İstanbul 2012, s. 82; aynı yönde bkz: Seza Reisoğlu, Banka TM, s. 151; Vahit Doğan, Banka TM, s. 97.

[7] Özalp, Abdurrahman, Banka Teminat Mektuplarına İlişkin ICC Kuralları (2010 Revizyonu-URDG 758), Makaleler, Editör: Nuray Ekşi, İstanbul, Beta Yayınları, 2011, s. 37; aynı yönde bkz; Ekici-Durukanoğlu, s. 247.

Yıl: 2024

Uygulama: Banka Teminat Mektuplarının Vade Bakımından Türleri

Avukatlar: Mehmet Said SARIBAŞ & Bilal AKBABA

İletişim: info@saribasakbaba.av.tr

Web site: saribasakbaba.av.tr