DOĞRUDAN ve DOLAYLI BANKA TEMİNAT MEKTUPLARI
Teminat mektubunun türleri açısından doktrinde[1] çeşitli ayrımlar yapılmış olup, başka bir bankanın müdahil olup olmamasına göre de durum değişmektedir. Teminat mektupları doğrudan lehtarın bankası tarafından muhataba düzenlenip verilebileceği gibi, bunun mümkün olmadığı veya uluslararası teminat mektupları ilişkisinde ikinci veya daha fazla bankanın araya girmesi ile dolaylı olarak da verilebilmektedir. Doğrudan veya dolaylı teminat mektubu ayrımı tamamen mektup ilişkisinde ikinci bir bankanın teminat mektubu ilişkisine müdahil olmasına göre yapılmaktadır.
- a) Doğrudan Banka Teminat Mektupları
Doğrudan ve Dolaylı Banka Teminat Mektupları : Doğrudan teminat mektubu ilişkisinde temel olarak 3 ayrı taraf bulunmaktadır. Burada, lehine garanti verilecek olan lehtar, garanti veren olarak banka ve lehtar ile temel ilişkinin diğer tarafı olan muhatap yer almaktadır. Doğrudan teminat mektubunda, garanti veren banka kural olarak bizzat kendisi vermektedir.[2] Ancak, muhatabın yabancı ülkede olması gibi durumlarda bu her zaman mümkün olmayabilmektedir. Bu durumda, muhatabın bulunduğu ülkedeki bir banka ilişkiye muhabir banka olarak dahil edilebilir ve teminat mektubu bu banka ile verilebilecektir. Muhabir banka sınırlı bir sorumluluğa sahip olup, bu sorumluluğu lehtarın talepte bulunduğu ilk bankanın talimatlarına uygun davranmasına ilişkindir. Yabancı ülkedeki muhataba verilecek doğrudan teminat mektuplarında, muhataba karşı asıl sorumluluk yine lehtarın talepte bulunduğu ilk banka üzerinde olacaktır.[3] Muhabir bankanın buradaki görev ve işleyişi muhatap ile ilk banka arasındaki iletişimin kurulması olup, ayrıca bağımsız bir borç üstlenmemektedir.
Doğrudan teminat mektubu ilişkisi tazmin durumu ve bankanın sorumluluğuna etkisi açısından kural olarak[4] [5] aşağıda belirtilen şekilde ilerlemektedir;
– lehtar ile muhatap arasında kurulan bir temel ilişki kurulması,
– lehtarın teminat mektubu düzenlenmesi için bankaya başvurması,
– garanti veren banka tarafından bu ilişki için teminat mektubu düzenlenmesi ve mektubun muhataba teslim edilmesi,
– muhatabın olası bir risk halinde usulüne uygun şekilde talepte bulunarak mektubu tazmin etmesi,
– kontrgaranti kapsamında garanti veren banka tarafından lehtara rücu edilmesi,
– lehtarın bankaya ödeme yapması veya kredi limitinden tahsil edilmesi,
– garanti veren bankanın ilgili teminat mektubuna ilişkin olarak riskinin sona ermesi ve risk düşümü yapılması.[6]
Doğrudan teminat mektubu ilişkisi, iki şekilde kurulabilmektedir. Birinci olarak, muhabir banka olmayan ve garanti veren bankanın bizzat muhataba teminat mektubunun düzenlediği durumlardır. İkinci olarak ise, muhabir bankanın dahil olduğu, ancak sorumluluğun bizzat garanti veren ve lehtarın talepte bulunduğu ilk bankada olduğu teminat mektubu ilişkileridir.
- b) Dolaylı Banka Teminat Mektupları
Dolaylı teminat mektubu ilişkisinde, banka müdahil durumuna göre 4 veya daha fazla taraf bulunabilmektedir. Dolaylı teminat mektupları, milletlerarası ticari ilişkilerde kullanılmakta olup, lehtarın teminat mektubu talebinde bulunduğu ilk banka tarafından değil, muhatabın ülkesinde bulunan bir banka tarafından bağımsız olarak düzenlenmektedir. Burada ilk banka, ikinci bankadan muhatap lehine ve şartları belirtilen şekilde bir teminat mektubu düzenlemesini talep etmekte ve karşılığında ise, ilk banka, ikinci bankaya bir kontrgaranti vermektedir.
Doğrudan teminat mektubu ilişkisi tazmin durumu ve bankanın sorumluluğuna etkisi açısından kural olarak[7] aşağıda belirtilen şekilde ilerlemektedir;
– lehtar ile muhatap arasında kurulan bir temel ilişki kurulması,
– lehtarın teminat mektubu düzenlenmesi için kendi bankasına başvurması,
– lehtar bankasının kontrgaranti vermek suretiyle yurtdışında bulunan ve muhatabın olduğu ülkedeki bankadan muhatap lehine teminat mektubu verilmesini talep etmesi,
– yurtdışındaki garanti veren banka tarafından aldığı talimata istinaden bu ilişki için teminat mektubu düzenlenmesi ve mektubun muhataba teslim edilmesi,
– muhatabın olası bir risk halinde usulüne uygun şekilde talepte bulunarak mektubu tazmin etmesi,
– kontrgaranti kapsamında yurtdışı bankası tarafından lehtarın talepte bulunduğu bankasına rücu edilmesi,
– lehtarın talepte bulunduğu bankası tarafından yurtdışı bankasının ramburse etmesi,
– lehtara kendi bankası tarafından rücu edilmesi
– lehtarın talepte bulunduğu bankanın ilgili teminat mektubuna ilişkin olarak riskinin sona ermesi ve risk düşümü yapılması.
Doğrudan teminat mektupları içinde anlatılan ikinci bir bankanın müdahil olması durumundan temel farkı, ilk banka dışındaki diğer bir bankanın muhataba bizzat ve bağımsız olarak teminat mektubunu düzenlemesidir. Burada, ikinci banka muhataba karşı bizzat sorumludur.[8]
[1] Vahit Doğan, Banka TM, s. 75-99; Seza Reisoğlu, Banka TM, s. 142-159; Yaşar Alıcı, s. 764-768; Ekici-Durukanoğlu, s. 124-137.
[2]Doğan, Vahit, Banka Teminat Mektupları, s. 93.
[3] Doğan, Vahit, Banka Teminat Mektupları, s. 94.
[4] İstisnai olabilecek durumlar; Muhatabın bankayı ibra etmesi, teminat mektubunun süresinin dolması gibi durumlarda garanti veren bankanın riski sona ermektedir. Kısmi tazmin talebi durumunda ise, tazmin edilen kısım haricinde belirtilen tutar açısından bankanın mektup metninde belirtilen şartlarla sorumluluğu devam edecektir.
[5] Muhabir banka ilişkisi olmayan durumlarda.
[6] Ekici-Durukanoğlu, s. 48.
[7] İstisnai olabilecek durumlar; Birden çok bankanın müdahil olduğu durum. Bu durumda, teminat mektubu son banka tarafından düzenlenecek ve asıl sorumluluk ona ait olacaktır. Diğer bankalar ise, birbirine kontrgaranti vermek suretiyle ikili ilişkileri garanti altına alacaktır.
[8] Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, s. 94-95.
Yıl: 2024
Uygulama: Doğrudan ve Dolaylı Banka Teminat Mektupları
Avukatlar: Mehmet Said SARIBAŞ & Bilal AKBABA
İletişim: info@saribasakbaba.av.tr
Web site: saribasakbaba.av.tr